Szuć - cmentarz baptystów

Cmentarz baptystów założony w I połowie XX w. Położony około 100 m na południowy-zachód od wsi. Powierzchnia około 5 a. Kilka lat temu z inicjatywy Koło Gospodyń Wiejskich w Szuci cmentarz został uporządkowany i ogrodzony.
W styczniu 1945 roku żołnierze radzieccy zamordowali 20 mieszkańców wsi. Pochowano ich w zbiorowej mogile na cmentarzu baptystów.

Hier ruht in Gott meine Liebe Frau, gutte Mutter und Schwiegertochter
Anna Tonk geb. Gorba 10.11.1858 – 22.12.1934

Baptyści pojawili się w Szuci w drugiej połowie XIX w. (po 1871 r.) Wieś ta była ich największym skupiskiem w powiecie nidzickim. W 1885 mieszkało ich tu 33 a w 1895 już 44. W tym czasie w Nidzicy mieszkało tylko 2 baptystów a w Działdowie 4. W okresie międzywojennym liczba baptystów w Szuci zmalała. Przed wojną było ich tu już tylko kilku.

Opalenic - cmentarz ewangelicki z kwaterą wojenną

Kwatera wojenna na cmentarzu ewangelickim w Opaleńcu jest większa niż myślałem. Na lewo od kwater niemieckich znajdują się dwie kwatery rosyjskie. Stele ze sztucznego kamienia leżały zarośnięte mchem. 

Również kwater wojennych jest w Opaleńcu więcej niż do tej pory sądziłem. 

Muszaki - cmentarz z kwaterą wojenną

Cmentarz ewangelicki w Muszakach założony był obok kościoła (brak daty powstania). Parafia w Muszakach istniała już w XVI w., więc cmentarz pochodzi prawdopodobnie z wcześniejszego niż XIX w. okresu. W 1885 r. drewniany kościół spłonął. Został odbudowany w 1901 r. w stylu neogotyckim. Najbardziej burzliwe lata w historii parafii i kościoła w Muszakach przypadły na okres, gdy pastorem był tu Johannes Michael Ebel.  Pastor Ecel pełnił posługę w Muszakach w latach 1894-1919. Zmarł w Muszkach i tu został pochowany.   

W 1945 kościół został spalony. W latach 1979-1980 cmentarz został  prawie całkowicie zniszczony, częściowo jego obszar zrównano spychaczem. Po cywilnej części cmentarza prawie nic nie pozostało. Od zachodniej strony zachowały się resztki kamiennego murku. Natomiast sporych rozmiarów kwatera wojenna zachowała się w stopniu dostatecznym.  Informacje na temat niemalże całkowitego zniszczenia tej kwatery są niezgodne z prawdą. Pod gęstymi zaroślami i mchem kryją się całe rzędy mogił otoczonych granitowymi krawężnikami i z zachowanymi tabliczkami z danymi. Te mogiły wojenne można jeszcze uratować. Teren cmentarza ma właściciela. Wydaje mi się, że jest nim parafia katolicka. Cmentarz pełni obecnie rolę dzikiego wysypiska śmieci, które zobaczyć już można kilkanaście metrów od kaplicy. Chyba jedyne wyjście to nagłośnić sprawę. Może jednak wcześniej warto z właścicielem terenu porozmawiać i dowiedzieć się, co myśli o stanie tego historycznego obiektu. 

Źródło zdjęć: http://neidenburg-archiv.de/muschaken/

Zdjęcia cmentarza sprzed jego zniszczenia. 

Kwatera wojenna zlokalizowana jest po południowej stronie dawnego cmentarza. 

Pochowano tu 116 żołnierzy armii niemieckiej i 62 żołnierzy armii rosyjskiej, głównie zmarłych w pobliskim lazarecie. Spoczywa tu miedzy innymi generał Gregori Bernkoff z syberyjskiego pułku piechoty. 

Chwalibogi - cmentarz ewangelicki z kwaterą wojenną

Pierwsze informacje o Chwalibogach pochodzą z 1766 r. W 1767 r. wystawiono dla tej wsi przywilej lokacyjny. 23 trzech chłopów otrzymało 35 łanów i 15 mórg chełmińskich ziemi. Gospodarzenie na wydartych lasom ziemiach szło źle. Dopiero melioracje poprawiły sytuację. 

W trakcie I wojny światowej Chwalibogi znalazły się na głównym szlaku cofającej się spod Nidzicy armii rosyjskiej. O świcie 30 sierpnia 1914 r. żołnierze niemieccy zaatakowali znajdujących się w Chawlibogach Rosjan. W wyniku tego starcia do niewoli dostało 17 oficerów i 980 żołnierzy rosyjskich żołnierzy. 

Gust. Bausan Kannweisen Kr. Ortelsburg 2.7.77. Lst. Batl. Allenstein XX 

Ernst Napierski "Glanatigaon" Pflug - Fabrik Kannwiesen Kr. Ortelsburg Ostpr.

21 stycznia 1945 r. żołnierze rosyjscy podpalili wieś. W tym i w kolejnych dniach spłonęła ponad połowa zabudowań.

Na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych wieś wysiedlono i włączono ją w obręb poligonu w Muszakach.

Cmentarz ewangelicki założono w XIX w. Położony jest w lesie ok. 250 m na północ od środka wsi. Powierzchnia ok. 37 a. Cmentarz zniszczony i rozkopany. Zachowały się resztki dwóch mogił wojennych. Spoczywa tu 4 żołnierzy armii niemieckiej i 16 niezidentyfikowanych żołnierzy armii rosyjskiej, poległych 30 sierpnia 1914 roku.

Muszaki - dworzec kolejowy

Zdjęcie ze zbiorów Mieczysława Rawskiego. 

Wikno - cmentarz wojenny

Mały cmentarz wojenny położony ok. 250 m na południowy wschód od leśniczówki, niedaleko Jeziora Wałpusz. Pochowano tu dwóch żołnierzy armii niemieckiej i dwóch żołnierzy armii rosyjskiej poległych 29 sierpnia 1914 r. Założenie w kształcie prostokąta. Po zachodniej stronie dwie mogiły żołnierzy rosyjskich, po stronie wschodniej dwie mogiły żołnierzy niemieckich. Pomiędzy nimi niewielki kamień z inskrypcją: „DEN HELDEN VON 1914 ZUR EHRE”.

HIER RUHT UNBEK. RUSS. KRIEGER

HIER RUHT UNBEK. RUSS. KRIEGER † 1914

HIER RUHT FRIEDRICH NEHN 3 KOMP. 2. LDSTM.  1. BATL. BRAUNSBERG † 29.8.1914

HIER RUHT AUGUST STRAUSS 3 KOMP. 2. LDSTM. INF. BATL. BRAUNSBERG † 29.8.1914

Wały - cmentarz

Cmentarz ewangelicki w Wałach założony został w XIX w. Położony jest w lesie (pierwotnie w polach)  niecałe 500 m na północ od wsi. Powierzchnia ok. 31 a. Cmentarz jest ogrodzony nowym drewnianym płotem. Zachowały się tu 3 dziewiętnastowieczne, żeliwne krzyże w tym jeden z napisami w języku polskim.

Tu w Bogu odpociwa Christoph Pukrop z wałow urodzoni dna 21 Scirna 1819 umarł dna 18 Listopata 1883

Juz sie zwami roztawam mili Przyiacele

Bogu ducha oddawam nie smęce sie wiele

Proznec to narzekanie cało zemnie pudze

lec kedy zmartwech wztanie Jak Słonie windze

Na cmentarzu kilka charakterystycznych dla powiatu nidzickiego betonowych nagrobków z aluminiowymi tabliczkami z danymi, z których część nadal posiada szybki.

Jeśli chodzi o roślinność to cmentarz jest bardzo ubogi. Wyróżnia go jednak okazałych rozmiarów sosna wejmutka.

Na początku wsi stoi krzyż przydrożny, obok niego pomnik z tablicą z 2008 r. upamiętniającą 300-lecie powstania wsi. Pomiędzy nimi tablica informacyjna opisująca historie wsi.  Za tymi obiektami, w lesie zaczyna ciągnący się w kierunku północno-zachodnim pruski wał obronny z

1,5 km na południowy-zachód od wsi znajduje się mogiła z I wojny światowej, w której prawdopodobnie spoczywa żołnierz niemiecki.