Kościół w Jerutkach

Jerutki założone zostały na wydartych lasu gruntach. W drugiej połowie XVII w. istniała tu smolarnia. 23 czerwca 1687 r. niejaki Ferariusz założył na 30 włokach, na prawie chełmińskim szkatułową wieś Jerutki. W imieniu księcia dokumenty związane z założeniem wsi wystawił wielki nadleśniczy von Manteufl. Feraiusz za 30 grzywien otrzymał 3 włóki sołeckie. Później Feraiusz za opłatą 100 guldenów polskich oraz roczny czynsz wysokości 20 grzywien otrzymał przywilej na prowadzenie karczmy z prawem browarnictwa. Po 7 latach wolnizny chłopi którzy się tu osiedlili zobowiązywali się płacić do szkatuły książęcej po 16 marek od włóki. Jeśli któryś z chłopów nie opłaciłby czynszu jego należność spadała na pozostałych. W 1701 r. Jerutki otrzymały na dotychczasowych warunkach dodatkowe 10 włók. 

Parafia w Jerutkach założona została w 1709 r. i była jedna z najrozleglejszych na Mazurach. Należały do niej Płozy, Piasutno, Wawrochy, Lipowiec, Świętajno i Olszyny.  Wraz z zakładaniem nowych wsi do parafii dodawano kolejne miejscowości. Dopiero pod koniec XIX w. w okolicach najbardziej oddalonych od kościoła w Jerutkach powstały nowe parafie. Pierwszym pastorem w Jerutkach był Johann Biegun. 

Pierwszy kościół w Jerutkach zbudowano prawdopodobnie w 1710 r. Według ówczesnych budynek ten bardziej przypomniał drewnianą szopę niż kościół. Była to świątynia tymczasowa, która po 24 latach rozebrano z powodu złego stanu technicznego.

Obecny kościół wzniesiono w 1734 r. w konstrukcji ryglowej za czasów pastora Michaela Sinagowitza. Konstrukcja z drewnianych belek wypełniona została cegłą, która następnie otynkowano na biało. W 1821 r. dostawiono od zachodu kwadratową więżę. Na jej szczycie zachowała się chorągiewka z właśnie taka datą. Prawdopodobnie budowę wieży poprzedził pożar, który w znacznym stopniu kościół uszkodził

Ołtarz główny wykonany został w latach 1737-1738 przez Michała Kapickiego, snycerza z Wielbarka. Kapicki wykonał też rzeźbę anioła chrzcielnego. 

W latach siedemdziesiątych XX w. władze Kościoła ewangelicko-augsburskiego postanowiły ten opuszczony i niszczejący budynek przekazać do Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku. Wówczas to cześć jego wyposażenia trafiła do Muzeum w Olsztynie. Ostatecznie przeniesienie kościoła nie doszło do skutku ponieważ zainteresowała się nim miejscowa społeczność katolicka. W 1981 r. kościół stał się własnością parafii katolickiej w Świętajnie. 

Plebania jest po kościele drugim najstarszym budynkiem w Jerutkach. Zbudowana została w latach 1801-1802.  W 1802 r. kwaterowała tu pruska para królewska. Kolejni ważni goście przebywali tu w trakcie wojen napoleońskich. W 1812 r., w związku z wyprawą na Moskwę, w Jerutkach stacjonował bawarski pułk szwoleżerów. Na plebani zatrzymali się wówczas francuscy generałowie Dubois i Thierry. W kolejnym roku zatrzymał się tu podążający za uciekającą armia francuską brat cara, wielki książę Konstanty.