30 czerwca 1685 roku lokowano Wawrochy

Wawrochy założone zostały 30 czerwca 1685 roku na 20 włókach chełmińskich. W 1796 roku Michał Kobus otrzymał przywilej na dodatkowe 20 włók, które zasiedlone zostały głównie przez małorolnych chłopów. W 1782 roku były tu 44 dymy, w 1858 roku – 46 dymów i 63 włóki.

16 lipca 1938 roku dotychczasową nazwę wsi Wawrochen zmieniono na Deutschheide. W 1939 roku Wawrochy miały 335 mieszkańców.

Szkoła istniała tu już przed 1730 rokiem. Na początku XX wieku wzniesiono z czerwonej cegły nowy budynek szkolny, który przetrwał do naszych czasów, ale obecnie nie pełni już swoich pierwotnych funkcji.

Poza szkołą najważniejszym budynkiem we wsi była gospoda, którą w okresie międzywojennym prowadził Gustav Olk. W budynku gospody mieściła się również agencja pocztowa i sklep.

W połowie XIX wieku założony został pomiędzy Płozami a Wawrochami cmentarz. Do czasu założenia cmentarza w Płozach służył on tym dwóm miejscowościom. Znajdują się na nim kwatery z I wojny światowej, w których spoczywa 1 oficer i dwóch żołnierzy armii carskiej, którzy polegli 29–30 sierpnia 1914 roku. Są tu też dwie mogiły cywilnych ofiar I wojny światowej – August Gwiazda i Riemek stracili życie 30 sierpnia 1914 roku.

Wawrochy od 1908 roku należały do parafii w Gawrzyjałkach, ale jeszcze długo po jej utworzeniu starsi ludzie z przyzwyczajenia uczęszczali do Jerutek, gdzie znajdowała się ich dotychczasowa parafia. Oddalenie od kościoła w Jerutkach było powodem tego, że między innymi w okolicach Wawroch rozwinęła się na początku XIX wieku działalność tak zwanej sekty „świętych”, których uważa się za prekursorów ruchu gromadkarskiego.

Najbardziej znanym mieszkańcem Wawroch był Bogumił Linka, który stanął na czele mazurskiej delegacji, mającej przekonać europejskie mocarstwa do przyznania Mazur Polsce bez plebiscytu.

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu Wawrochy były znane z wielu ciekawych przykładów drewnianego budownictwa.

Wawrochen, Ostpr. 

Gospoda G. Olk, szkoła i wiejska ulica. 

Urheberrecht u Verlag Paul Henschke, Schippenbeil 1929.

Pocztówka ze zbiorów M. Rawskiego. 

Stary budynek szkolny nie pełni już swojej pierwotnej funkcji. Sszkoła mieści się obecnie w dawnej gospodzie G. Olka. 

Uroczystości pogrzebowe Paula von Hindenburga

Uroczystości pogrzebowe w Pomniku Tannenberskim, 7 sierpnia 1934 roku.
Po lewej: sztandary przywódców regionalnych na wzgórzu dowódcy we Frygnowie.
Po prawej: delegacje z wieńcami z NSDAP („Stahlhelm”), którego honorowym członkiem był zmarły prezydent Rzeszy, generał feldmarszałek von Hindenburg.
Zdjęcia: Stahlhelm-Bilderdienst, Berlin.
Wydawnictwo: Deutscher Kalender- und Schriften-Verlag G.m.b.H., Berlin SW 11.

1. Frygnowo - głaz Hindenburga.

Faryny - żeńska szkoła dokształcająca

Szkołę w Farynach wybudowała w 1927 roku firma Breyer z Rozóg. W budynku znajdowały się cztery klasy, mieszkania dla nauczycieli oraz kuchnia dydaktyczna dla żeńskiej szkoły dokształcającej.

Ein Andenken an meine Lehrzeit zu Farienen 1934.

Pamiątka z mojej nauki zawodu w Farynach w 1934 roku.

1. Współczesne zdjęcia szkoły. 

Gottlieb Ciesla - Ortelsburg

We wrześniu 1920 roku zarejestrowano firmę: „Sprzedaż cygar i wyrobów tytoniowych Gottlieb Ciesla, Ortelsburg”. W 1928 roku firma znalazła się w upadłości. 6 stycznia do rejestru handlowego wpisana została firma „Sprzedaż cygar i wyrobów tytoniowych Gottlieb Ciesla”. Jej właścicielką została Elfriede Ciesla ze Szczytna, natomiast Gottlieb Ciesla posiadał pełnomocnictwo handlowe. W sierpniu 1933 roku firma została wyrejestrowana.

Gottlieb Ciesla Zigarren - Versand (sprzedaż wysyłkowa cygar) Ortelsburg

Korespondencja firmowa z okresu inflacji.

Obieg: Ortelsburg 12.10.23.

Nowy Tannenberg-Krug

Pierwszą gospodę przy pomniku bitwy pod Tannenbergiem strawił pożar. Nowy, znacznie większy i nowocześniejszy obiekt, podobnie jak sam pomnik, zaprojektowali bracia Krüger. Wytyczne do projektu przekazał m.in. nadprezydent Prus Wschodnich, gauleiter Erich Koch.
Tannenberg-Krug wzniesiono w latach 1937–1938. W kompleksie znajdowała się jadalnia na 70 osób, sala gościnna mieszcząca 200 gości, kuchnia zdolna wydać do 1500 obiadów dziennie oraz hotel z 14 pokojami. Obiekt, uszkodzony pod koniec wojny, po 1945 roku ostatecznie rozebrano.

Stary Tannenberg-Krug

Poligon w Orzyszu i lisy

Verlag: Eugen Jänz, 732, Arys, Nachdruck verboten, Muster deponiert 1906.

Verlag: Eugen Jänz, 732, Arys, 1912.

Verlag Jons. H. Arendt, Arys 1907.

1. Pozdrowienia z Orzysza. 

2. Orzysz na pustynnym piasku.

3. Westchnienia z Mazur.

4. Pozdrowienia z poligonu wojskowego w Orzyszu. 

5. Poligon w Orzyszu.

Szczytno - szkoła ludowa

Znajdująca się w pobliżu ratusza i wieży ciśnień szkoła jest swoistym pomnikiem historii szczycieńskiej edukacji. Nie sposób wymienić wszystkich placówek oświatowych, które na przestrzeni lat funkcjonowały w tym gmachu. Bez wątpienia o budynku, działających w nim szkołach oraz związanych z nimi ludziach mogłaby powstać interesująca książka. Poniżej, w dużym skrócie, przedstawiam jego historię. Będę wdzięczny za wszelkie uwagi i uzupełnienia. W październiku 1914 roku zdecydowano, że nowa szkoła ludowa zostanie wybudowana w pobliżu zamku, na miejscu dawnego targu trzody chlewnej. Wzniesiono ją według projektu Augusta Wieganda. Budynek posiadał dwa oddzielne wejścia: jedno prowadziło do części męskiej, drugie do części żeńskiej szkoły. W 1925 roku do głównego gmachu dobudowano niewielkie skrzydło.

W latach 30. XX wieku ulokowano tu również trzyklasową szkołę katolicką. W roku szkolnym 1928/1929, wraz z łaźnią miejską, powstała zaprojektowana przez szczycieńskiego architekta Friedricha Brunsa sala gimnastyczna, która do dziś pełni swoją funkcję. Na terenie boiska szkolnego, otoczonego wałem ziemnym, znajdowała się wybudowana wcześniej wieża ciśnień.

W czasie II wojny światowej szkołę zajęło wojsko, które stacjonowało tam m.in. przed atakiem na ZSRR. Budynek przetrwał wojnę jedynie dlatego, że Sowieci urządzili w nim szpital, funkcjonujący do czerwca 1945 roku. W przeciwieństwie do innych gmachów szkolnych w mieście, nie został on podpalony. Między szkołą a fosą istniał nawet cmentarz, na którym grzebano zmarłych czerwonoarmistów. Został on zamknięty w 1948 roku, a pochowanych tam żołnierzy ekshumowano.

Jeszcze w tym samym roku otwarto tu pierwszą w mieście szkołę powszechną, którą później podzielono na Szkołę Podstawową nr 1 i Szkołę Podstawową nr 2. Z budynkiem tym związane są również początki Liceum Ogólnokształcącego, otwartego w 1948 roku. Od 1946 roku funkcjonowało tu Liceum Pedagogiczne, a w 1949 utworzono Państwowe Liceum Pedagogiczne dla Wychowawczyń Przedszkoli.

Później w południowej części budynku mieściła się Szkoła Podstawowa nr 1, przekształcona następnie w Gimnazjum nr 1. Po likwidacji gimnazjów, z tej części budynku korzysta Szkoła Podstawowa nr 3 im. Marii Skłodowskiej-Curie.

W północnej części budynku działało Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych, zlikwidowane w 2008 roku. Następnie, do 2011 roku, znajdował się tam Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego. Od tego czasu ta część budynku pozostaje pusta. Planowane jest przeniesienie tu Muzeum Mazurskiego, choć nie wiadomo, kiedy do tego dojdzie. Niedługo również szkoła podstawowa ma opuścić swoją część gmachu.

W budynku zachowały się oryginalna stolarka okienna oraz wystrój auli. W zabytkowym gmachu „czuć” klimat lat międzywojennych. Z jednej strony jest to ciekawe i intrygujące, z drugiej – świadczy o jego niedostosowaniu do współczesnych wymagań stawianych budynkom szkolnym.

Paradoksalnie to właśnie wartość zabytkowa gmachu stanowi dla niego największe zagrożenie. Mimo ambitnych planów może się okazać, że samorządy – miejski i wojewódzki (każdy posiada połowę budynku) – nie będą w stanie podołać kosztom jego remontu i utrzymania.

Szkoła ludowa. Pocztówka ze zbiorów M. Rawskiego. 

Szkoła ludowa. Na pierwszym planie znajduje się wybudowana w 1908 roku wieża ciśnień. Po prawej stronie widoczny jest budynek wzniesiony w 1923 roku według projektu Augusta Weiganda, w którym w latach 1945–1947 mieściła się sowiecka komendantura miasta.

Łaźnia i sala gimnastyczna. 

Szkoła ludowa.  Rok 1941. 

Boisko szkolne. Rok 1941. 

Wykonał: Ośrodek Fotograficzno-Filmowy Liceum Warmińsko-Mazurskiego w Szczytnie.

Szkoła Podstawowa nr 1. Rok szkolny 1957/58. Aula.

Rok 1987.