Kościół w Gawrzyjałkach

Przed wybudowaniem kościoła mieszkańcy Gawrzyjałek należeli do parafii w Jerutkach. Takie oddalenie od kościoła powodowało, że rozwijała się we wsi specyficzna pobożność ludowa o charakterze gromadkarskim z silnymi elementami tradycji ludowej. W Gawrzyjałkach przed wybudowaniem kościoła kultywowane były dwa stare mazurskie zwyczaje: Dożynki i Jutrznia. We wsi odbywały się też święta misyjne, podczas których ludność zbierała się na placu lub w stodole na klepisku. Podczas tych uroczystości śpiewano pobożne pieśni, modlono się oraz składano ofiary. Wiadomo, że mieszkańcy Gawrzyjałek w drodze na nabożeństwo w Jerutkach śpiewali nabożne pieśni. Przed nabożeństwem przemawiać miał świecki kaznodzieja głoszący potrzebę pokuty. Również w prywatnych domach spotykano się by odprawiać nabożeństwa, zgłębiać Pismo Święte i śpiewać nabożne pieśni. Pobożność ludowa charakteryzowała się tym, że posługiwała się językiem polskim. 

Około 1895 r. mieszkańcy Gawrzyjałek rozpoczęli działania o utworzenie nowej parafii. Obszar parafii w Jerutkach był zbyt rozległy i zachodziła potrzeba jego podziału. Z drugiej jednak strony zastanawiano się, czy nowa parafia będzie mogła się utrzymać, czy będzie samowystarczalna. Ostatecznie jednak zapadła decyzja utworzenia nowej parafii w Gawrzyjalkach. Oprócz Gawrzyjałek do parafii należały następujące miejscowości: Biały Grunt, Wawrochy, Zielonka, Stary Suchoros, Konrady, Niedźwiedzie, Jeromin, Gut Auerswalde. Parafia liczyła około 2000 osób. Przy zakładaniu parafii brano pod uwagę takie zagadnienia jak: oddalenie od kościoła, zagrożenie katolicyzmem, sektami i polskością.

      Od1895 do 1900 r. w Gawrzyjałkach sprawował opiekę duszpasterską i głosił kazania pastor Montza. Przed wybudowaniem kościoła nabożeństwa odbywały się w szkole w Gawrzyjałkach i pobliskim Białym Gruncie. W latach 1908-1911 pastorem był Grigo. Udało mu się doprowadzić do końca plany budowy kościoła.

      Budowa kościoła zaczęła się w maju 1907 r. położeniem kamienia węgielnego. Dnia 8 października 1908 r. miało miejsce uroczyste otwarcie i wyświęcenie kościoła, połączone z jednoczesną konfirmacją dzieci z rocznika 1894. Kościół zbudowany został w ramach obchodów jubileuszu 200-lecia Królestwa w Prusach.

      Kościół w Gawrzyjałkach zbudowany został z czerwonej cegły w stylu neogotyckim . Wyposażony był w skromny ołtarz. W ścianie nad ołtarzem znajdowało się we wnęce okno z namalowaną na szkle scenie zmartwychwstania. Na lewo od ołtarza znajdowała się ambona. Były tam jeszcze organy. Kościół posiadał około 300 miejsc siedzących. Urządzenia kościelne dopełniała skromna chrzcielnica.

Po pastorze Grigo parafią do 1920 r. opiekował się pastor Schowek, który był jednocześnie pastorem w Lipowcu. Rady parafialne wyraziły zgodę na łączenie tego stanowiska pod warunkiem nie ograniczania liczby polskich nabożeństw. W roku 1921 parafia liczyła 1736 dusz w tym 1100 mazurskojęzycznych. Po nim do roku 1923 pastorem był Rudolf Mantzke. Następnym pastorem, w latach 1923-1926, był Kurt Skowronek. W latach 1926-1928 stanowisko pastora było nie obsadzone. Od 1928 do 1935 duszpasterzem był Eckert. W sierpniu 1935 r. zastąpił go pastor Lic. Od października 1936 r. pastorem był Otto Olisch (Ulrisch). W październiku, rok później kościół w Gawrzyjałkach objął pastor Oswald Krause, który był na stanowisku do roku 1941, kiedy to został powołany do Wehrmachtu. Był on również (przewodniczącym/liderem) (gminy) w Gawrzyjałkach. Do 1945 r. pastorem był Stentzel.

                                                             2006 r. Fot. J. Sobotka.

    2007 r. Fot. J. Sobotka.

          Tablice z nazwiskami mieszkańców wsi i parafii poległych w trakcie I wojny światowej.

       Organy.

         Zepsute urządzenie sterujące zegarem wykonane w firmie J. F. Weule w 1909 r. 

         Pierwotnie zamontowano na wieży dwa odlane z brązu dzwony. Na większym dzwonie znajdowały się imiona członków zarządu kościelnego (kościelnej starszyzny). Podczas I wojny światowej dzwony zostały skonfiskowane przez wojsko. Po wojnie na ich miejsce trafił dzwon stalowy z 1919 r. i mały dzwon z brązu.

          Kościół w Gawrzyjałkach był do lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku świątynią ewangelicką. Mało kto jednak wie, że język polski był w nim obecny nawet pod rządami nazistów, oczywiście bez ich aprobaty. Przy kościele prężnie działał (zwłaszcza pod kierunkiem Karla Odlozinskiego z Wawroch) chór. Na plebani nadal stoi kupiona w 1938 r. na potrzeby chóru harmonia. Odloziński założył przy chórze dwunastoosobowy zespół puzonistów. Zespół aktywny był jeszcze w latach pięćdziesiątych.

                                            Fotografia ze zbiorów rodziny Lis.

        Po wojnie kościołem i wiernymi opiekował się pastor Polskiego Kościoła Ewangelickiego ze Szczytna, Jerzy Sachs. Mazurzy mu nie ufali, mówiono, że to tylko Polak, katolik przebrany w "luterskie szaty". 

     Katoliccy mieszkańcy Gawrzyjałek uczęszczali do kościoła w Lipowcu. Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, gdy społeczność ewangelików stopniała do kilku osób, katolicy podjęli starania zmierzające do kupna lub dzierżawy kościoła. Przez 10 lat, pomimo wielu spotkań, władze kościołów ewangelickiego i katolickiego nie mogły się porozumieć. Podobno planowano w kościele umieścić magazyn Spółdzielni Produkcyjnej w Pużarach. (Nie wiadomo czy nie było to wymyślone po czasie jako jedno z usprawiedliwień później podjętych działań). Wieczorem 20 kwietnia 1980 r. w Gawrzyjałkach rozegrały się wydarzenia, które przeszły do historii Mazur. Doszło do samowolnego przejęcia kościoła przez społeczność katolicką Gawrzyjałek i okolicznych wsi. Według oficjalnych relacji, jeszcze tego samego dnia do chorego mieszkańca Gawrzyjałek sprowadzono księdza Pętlickiego z Rozóg. Wtedy grupa mieszkańców wprowadziła go "niemalże siłą" i zmusiła do odprawienia mszy. Jest jednak niemalże pewne, że ksiądz Pętlicki nie został wprowadzony do kościoła wbrew własnej woli. Istnieje relacja, według, której ksiądz Pętlicki od początku instruował ludzi w jaki sposób mają postępować, a wprowadzenie go do kościoła "niemalże siłą" było z góry przygotowaną pozoracją, mającą zrzucić z Kościoła katolickiego odpowiedzialność za bezprawne działania. Samowolne działania mieszkańców i księdza nie zyskały aprobaty władz kościelnych. Fakty, które się dokonały były już jednak nieodwracalne i kościół pozostał w rękach katolików. 23 grudnia 1981 r. podpsiano akt kupna-sprzedaży kościoła i plebanii w Gawrzyjałkach. 2/3 sumy wyłożył ksiądz katolicki z NRF - Gerhard Rogmann.