Szczycieńska Pozycja Leśna

Szczycieńska Pozycja Leśna - czyli o potrzebie powstania pewnej ścieżki rowerowej

Szczycieńska Pozycja Leśna to jedna z niewielu rzeczy mogących zainteresować turystów w powiecie szczycieńskim. Uważam, że powinna powstać ścieżka rowerowa zaczynająca się w Sasku Wielkim, przy wieży  piechoty dla broni ręcznej i maszynowej i kończąca się przy jeziorze Wałpusz, przy leśniczówce Wykno obok małego cmentarza z I wojny światowej. Po trasie powinno przygotować się do zwiedzania najciekawsze elementy umocnień. Warto byłoby uwzględnić Młyńsko z pamiątkowym głazem, z historią młyna i miejscowym systemem fortyfikacji. 

Fragment mapy z 1910 r. 

Szczycieńska Pozycja Leśna była częścią wschodnich fortyfikacji państwa niemieckiego. Według niemieckich założeń z końca XIX w. rozstrzygnięcie w przyszłej wojnie miało się dokonać na zachodzie Europy. Dlatego przewidziano, że wschodnich krańców państwa będą bronić stosunkowo niewielkie siły. By je wesprzeć, postanowiono wybudować system fortyfikacji wykorzystujących warunki naturalne (jeziora, rzeki i lasy) i będących w stanie zatrzymać rosyjską kawalerię. Jako pierwsza wzniesiona została w latach 1899-1900 pozycja Jezior Mazurskich, w której centrum znajdowała się istniejąca już wcześniej twierdza Boyen. 

Następnie postanowiono wzmocnić tę pozycję budując kolejną linię umocnień, nazwaną Szczycieńską Pozycją Leśną. Budowę rozpoczęto w latach 1900-1902. Jeszcze w 1900 r. w Sasku Wielkim wzniesiono betonową wieżę piechoty dla broni ręcznej i maszynowej. W latach 1903-1904 rozpoczęła się budowa fortyfikacji na odcinku jeziora Wałpusz i jeziora Zyzdrój. Wówczas to w okolicach Młyńska i Jeziora Wałpusz wzniesiono kilkanaście blokhauzów (ceglanych wież). W kolejnych latach wzniesiono baraki dla żołnierzy i dzieła piechoty. W 1908 r. na rzece Sawicy, w pobliżu jeziora Szoby Małe wybudowano śluzę, która w razie zagrodzenia miała umożliwić zalanie sporego obszaru. Ważniejsze obiekty posiadały łączność telefoniczną i telegraficzną.  

Na całej S.P.L. (od Sasku Wielkiego po Ruciane)  znajdowało się 44 drewniane i 36 murowanych dwukondygnacyjnych blokhazów, wyposażonych w broń ręczną i maszynową. Stanowiska te uzupełnione były zasiekami. S.P.L. w sierpniu 1914 r. nie odegrała żadnej roli, została przez Niemców opuszczona i zajęta bez walki przez 2 Armię dowodzoną przez generała Samsonowa.  

Kolejna rozbudowa S.P.L. miała miejsce w latach 1927-1928. Wówczas to rozebrano zachowane blokhauzy, a na ich miejsce wzniesiono żelbetonowe schrony bierne przeznaczone dla 8 lub 16 żołnierzy. 

W latach trzydziestych w okolicy Szczytna wzniesiono szereg szop służących do składowania sprzętu i uzbrojenia. 

Kolejna rozbudowa pozycji ruszyła w 1939 r. Wówczas przy głównych drogach wokół Szczytna wzniesiono kilka schronów bojowych dla broni maszynowej, potocznie nazywanych „Heinrichami”. S.P.L. przedłużona została w kierunku Warchał i Burdąga. Drogi zabezpieczały również szlabany i zapory przeciwpancerne. W 1939 r. pozycja składała się z 67 obiektów. 

Ostatnia rozbudowa miała miejsce w 1944 r. Wówczas S.P.L. połączona została z Pozycją Olsztynecką. Do dzisiejszego dnia zachowało się w lasach wiele betonowych stanowisk dla karabinu maszynowego. Są to wkopane w ziemię schrony dla pojedynczego żołnierza popularnie nazywane „garnkami Kocha”. Na południe i wschód od Szczytna wykopano rów przeciwczołgowy o głębokości 3,5 m oraz liczne rowy strzeleckie. W okolicach Spychowa i Powałczyna wzniesiono schrony bierne pełniące rolę stanowisk dowodzenia na szczeblu kompanii i batalionu. W styczniu 1945 r. wojska niemieckie opuściły Szczycieńską Pozycję Leśną bez większych walk. Po II wojnie światowej rozebrano zachowane jeszcze ceglane blokhauzy. Natomiast większość obiektów z lat dwudziestych, trzydziestych i czterdziestych zachowała się do naszych czasów. 

Dodać można, że w obrębie Szczycieńskiej Pozycji Leśnej, na południe od Szczytna, pomiędzy Rudką a Siódmakiem, znajduje się system strzelnic do broni krótkiej i długiej. Po 1989 r. strzelnice zostały opuszczone i zamknięte. Obecnie popadają w ruinę. Mało kto wie, że ich początki sięgają końca XIX w. Już wtedy obok strzelnic istniała tu kantyna leśna. Stopniowo system strzelnic był rozbudowywany i unowocześniany. Oprócz strzelnic i kantyny znajdowało się tu kilka budynków, po których zostały tylko fundamenty. Na terenie strzelnic przed 1910 r. postawiano pomnik upamiętniający szczycieńskich strzelców poległych w Afryce. Po II wojnie światowej pomnik został rozbity, a głaz z zachowanymi inskrypcjami zabrany na prywatną posesje w Szczytnie, gdzie do dzisiejszego dnia się znajduje. 
Więcej: Adam Płoski, Niemieckie fortyfikacje Szczycieńskiej Pozycji Leśnej na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, Rocznik Mazurski, tom XI/2007, s. 104-125.

Mimo wszystko polecam też opracowanie: Waldemar Ostrowski, Obiekty obronne "Szczycieńskiej Pozycji Leśnej" na terenie Nadleśnictwa Spychowo, Spychowo 2014. Szkoda tylko, że autor nie widzi potrzeby podania źródeł pochodzenia archiwalnych fotografii. 

Opublikowane poniżej zdjęcia przedstawiają dwa schrony znajdujące się w pobliżu jeziora Wałpusz nad rzeką Wałpuszą, oraz fragment rowu przeciwczołgowego. 

Czyżby pozostałości po blokhauzie znajdującym się w pobliżu jeziora i mostku na Wałpuszy?