Czy to jest Bartna Strona?

Verl v. C. Jaenike Ortelsburg.

Obieg: Ortelsburg 18.04.1900 r. 

Wczoraj opublikowałem na Facebooku swoją ulubioną pocztówkę z widokiem Bartnej Strony. Kilkanaście osób postanowiło mnie poinformować, że przedstawia ona ulicę Marii Konopnickiej. Część z nich chciała w ten sposób wyprowadzić mnie z błędu. Były nawet takie osoby, które wprost pisały, że to wcale nie jest Bartna Strona. Ludzie mają oczywiście prawo czegoś nie wiedzieć, nie znać historii Bartnej Strony, ale zadziwia mnie to, że mimo braku wiedzy tak wielu zdecydowało się wytknąć mi rzekomy błąd. Myślałem, że to oczywiste — ale jak widać, nie dla wszystkich. Dla jasności więc: przed przyłączeniem Bartnej Strony do Szczytna w 1913 roku istniały dwie Bartne Strony – A i B. Rozciągały się one od końca dzisiejszej ulicy Bartna Strona po ulice Marii Konopnickiej i Fryderyka Leyka, a następnie w kierunku koszar, które również znajdowały się na terenie jednej z tych dwóch wsi. Do momentu włączenia do Szczytna tutejsze ulice nie posiadały nazw. W zasadzie nie wiem, kiedy nadano je po raz pierwszy.

Dzisiejsza ulica Bartna Strona początkowo nazywała się Beutner Strasse (Bartna). W latach 30. przemianowano ją na Horst-Wessel-Strasse — nazwę nadano na cześć nazisty i autora pieśni „Horst-Wessel-Lied”, która po jego zabójstwie stała się oficjalnym hymnem partyjnym NSDAP. Ulica Marii Konopnickiej nosiła nazwę Yorck Strasse, a ulica Fryderyka Leyka – Jägerstrasse. Natomiast ulica prowadząca w kierunku koszar to dawna Wiener Strasse (Wiedeńska). W zasadzie wszystko to, co znajduje się na północ od obu szczycieńskich jezior — łącznie ze Szczycionkiem, Kamionkiem i Lipową Górą — to dawna Bartna Strona. Wymienione wsie powstały w wyniku separacji gruntów Bartnej Strony i w 1913 roku, razem z nią, zostały włączone w obręb Szczytna. Co ciekawe, jeszcze przed wojną w radzie miasta zasiadał sołtys Szczycionka.

Dodam też, że obie Bartne Strony posiadały swoje odrębne cmentarze. Obecny cmentarz komunalny Szczytna to dawny cmentarz ewangelicki Bartnej Strony A. Wszystkie przedwojenne nagrobki dawno z niego zniknęły i obecnie prawie nikt nie wie, jakie były początki tej nekropolii. Cmentarz ewangelicki Bartnej Strony B również już nie istnieje na powierzchni ziemi. Założono go przy wschodnim krańcu wsi. Z mapy z 1869 roku wynika, że znajdował się on przy drodze, czyli przy dzisiejszej ulicy Fryderyka Leyka. Jego pozostałości były jednak widoczne jeszcze na początku lat 80., przed wejściem do wybudowanej później hali Wagnera, w miejscu, gdzie obecnie znajduje się parking. Oba cmentarze ewangelickie założono w pierwszej połowie XIX wieku i zapewne jeszcze po wojnie były one pełne, również bogatych nagrobków i żeliwnych krzyży. Między innymi na cmentarzu Bartnej Strony A pochowano w 1897 roku Juliusa Rundmanna, który od 1860 roku prowadził tu browar, później kupiony przez Fryderyka Dauma. To od daty założenia przez Rundmanna browaru Daumowie przyjęli początek swojej działalności w Szczytnie. 

Może warto byłoby w miejscu tych nieistniejących cmentarzy ewangelickich ustawić pamiątkowe kamienie, które przypominałyby o tym, co jeszcze kilkadziesiąt lat temu tu się znajdowało i przy których, w dniu 1 listopada, można byłoby zapalić znicz. Trzeba pamiętać, że pochowani w tych miejscach ludzie dalej spoczywają w ziemi i że mieszkańcy bloków żyją pomiędzy ich szczątkami. A może lepiej o tym nie przypominać, bo przecież nie ma się czym chwalić.

Trzeci cmentarz – katolicki – powstał za kościołem, przy obecnej ulicy Wojciecha Kętrzyńskiego.

Postaram się poświęcić kolejne wpisy historii poszczególnych szczycieńskich ulic i miejsc, bo – jak widać – wiedza o nawet najważniejszych z nich wciąż jest bardzo znikoma.

Jeśli chodzi o pokazaną tu pocztówkę, została ona zatytułowana: „Pozdrowienia z Bartnej Strony koło Szczytna.” Widzimy na niej, obok kościoła katolickiego, szkołę (w jej miejscu dziś znajduje się Zespół Szkół Zawodowych nr 1), browar i gospodę. Szczególnie ciekawe jest przedstawienie tej ostatniej – widać tu stary budynek, który wkrótce został zastąpiony nowym, mieszczącym gospodę Grafa Yorcka, w której w 1945 roku mieściła się radziecka komendaura wojenna. Obecnie jest to słynny, należący do Akademii Policji pustostan — dawniej internat, z którego niedawno spadła część dachu. Za Jeziorem Długim (Domowym Dużym) widoczne są Fiugaty, które w obręb Szczytna włączone zostały 25 marca 1901 roku. Na górze pocztówki autor korespondencji postawił trzy krzyżyki, a obok nich zapisał słowo Fiugatten. Trzy krzyżyki widoczne są również na części pocztówki przedstawiającej widok Fiugat. Warto też zwrócić uwagę, że na przełomie XIX i XX wieku otoczenie jeziora było praktycznie pozbawione drzew.