Święto Tannenbergu

Tannenbergfeier 1919.

Pocztówka ze zbiorów M. Rawskiego. 

Szczytno, 23 sierpnia 1919.

Wschodniopruski Ruch Ojczyźniany, Związek Mazurów i Warmiaków oraz XX Korpus Armijny zorganizują 31 sierpnia br. na polu bitwy pod Tannenbergiem (w pobliżu wsi Sudwa koło Olsztynka uroczystość upamiętniającą bitwę. W tym samym czasie wszyscy uczestnicy mają również złożyć swoje przyrzeczenie wierności niemieckości. Społeczeństwo zostaje uprzejmie wezwane do licznego udziału w tym wielkim święcie.

Szczytno, 21 sierpnia 1919 r. Magistrat

Wielkie święto Tannenbergu, które zaplanowane jest na 31 sierpnia w Sudwie koło Olsztynka, zapowiada się jako imponująca uroczystość narodowa Niemców w Prusach Wschodnich i zapewne zostanie licznie odwiedzona przez mężczyzn i kobiety oddanych ludowi i ojczyźnie. Uczestnicy tej uroczystości będą korzystać z różnych miejscowości jako punktów noclegowych.

Szacuje się, że około 1000 osób w drodze tam i z powrotem będzie musiało znaleźć noclegi w Szczytnie. Tak dużą liczbę można oczywiście zakwaterować głównie w kwaterach zbiorowych, ale w grę wchodzą również kwatery prywatne.

Zwracamy się teraz do często już okazywanego poczucia wspólnoty obywateli Szczytna i prosimy o bezpłatne udostępnienie zarówno prywatnych pokoi, jak i pustych pomieszczeń, które mogą zostać przystosowane do zakwaterowania zbiorowego.

Deklaracje gotowości do udostępnienia noclegów przyjmuje przewodniczący komitetu zakwaterowania, rektor Albin, ul. Luizy 5a.

Uroczystości tannenberskie

W związku z wielką uroczystością przygotowaną przez Wschodniopruski Ruch Ojczyźniany ku pamięci chwalebnych dni bitewnych z sierpnia 1914 roku, w których przeciwko napierającemu rosyjskiemu potokowi wzniesiono silną tamę obronną, o którą rozbiły się jego fale – podejmowane są szeroko zakrojone przygotowania.

Uroczystość odbędzie się w niedzielę, 31 sierpnia, w Olsztynku. 

Pociągi specjalne zostaną uruchomione z miejscowości: Olsztyn, Ostróda, Działdowo, Nidzica i Szczytno. Będą zatrzymywać się na wszystkich stacjach pośrednich, aby zabierać uczestników.

Do udziału w uroczystości uprawnia karta uczestnika, którą będzie można nabyć w cenie 2 marki we wszystkich stowarzyszeniach ojczyźnianych (Heimatvereine), oczywiście także przez osoby, które nie są ich członkami. Karta uczestnika umożliwia bezpłatne korzystanie z pociągów specjalnych.

Dla osób przybywających z daleka zostaną zapewnione noclegi, po okazaniu karty uczestnika, w miejscowościach początkowych pociągów specjalnych.

Podczas samej uroczystości zostaną powitani dowódcy, którzy prowadzili bitwę. Liczy się także na obecność generał-feldmarszałka von Hindenburga.

Przewidziano uroczystości muzyczne, przemówienia upamiętniające, a także zawody sportowe. Weterani walk zostaną przewiezieni samochodami do miejsc bitew, w których odnieśli zwycięstwa.

Dokładny program uroczystości oraz rozkład jazdy pociągów specjalnych zostaną podane do publicznej wiadomości w najbliższym czasie.

Będzie to wydarzenie o wielkim znaczeniu, poświęcone niemiecką krwią uświęconej ziemi, godne upamiętnienia tamtych sierpniowych dni, w których roztrzaskały się wrogie armie.

Powojenny kryzys zaopatrzeniowy w Szczytnie – 1919 r.

Po zakończeniu I wojny światowej Szczytno, podobnie jak wiele innych miast Prus Wschodnich, borykało się z poważnymi problemami zaopatrzeniowymi. Brakowało podstawowych produktów spożywczych, energii, węgla i nafty. Jeszcze w 1919 roku wciąż obowiązywał system kartek na żywność oraz inne dobra codziennego użytku. Nastroje społeczne były napięte – zdarzały się rozruchy, a miejscowych kupców, zwłaszcza pochodzenia żydowskiego, oskarżano o spekulacje i nadużycia cenowe.
Władze miejskie starały się na bieżąco łagodzić skutki kryzysu. Jednym z takich działań był zakup cysterny z naftą – surowcem niezbędnym do oświetlenia domów, które nie miały dostępu do gazu ani elektryczności. Poniżej publikuję notakę z Ortelsburger Zeitung, dokumentującą ten zakup:

Szczytno, 18 czerwca 1919 r.
Administracji miejskiej udało się zakupić cysternę nafty pewnego pochodzenia. Cysterna zawiera około 19 000 litrów, a jej koszt zakupu wynosi około 50 000 marek. Koszt własny przypadający na litr to 2,63 marki. Po doliczeniu kosztów transportu i dystrybucji cena sprzedaży wyniesie około 2,80 marki za litr. Dystrybucja będzie przebiegać w taki sposób, że w pierwszej kolejności 10 litrów otrzymają gospodarstwa domowe, które nie są podłączone ani do sieci gazowej, ani elektrycznej. W drugiej kolejności zostaną uwzględnione pozostałe gospodarstwa, jednak dla nich możliwe będzie przydzielenie jedynie około 3 litrów na gospodarstwo. Ponieważ cena nafty jest dość wysoka, wszystkim gospodarstwom, którym przysługuje przydział, zaleca się jak najszybsze zaopatrzenie się. Nie ma bowiem pewności, czy miasto będzie w stanie zapewnić jakiekolwiek paliwa opałowe na nadchodzącą zimę. Przydziały dla osób uprawnionych do zaopatrzenia w rozumieniu opieki społecznej zostaną uregulowane osobno. Procedura dotycząca wydawania zostanie ogłoszona w późniejszym terminie.

Straż Obywatelska w Szczytnie

Jest maj 1919 roku. W Szczytnie panuje powojenna bieda, w obiegu są nadal kartki na żywność. Niedawno zniesiony został stan wyjątkowy. Rewolucja już prawie wygasła konserwatyści powoli odzyskują wpływy. W mieście funkcjonuje jeszcze Rada Robotnicza. Rada Żołnierska jest już rozwiązana. Poniżej publikuję ogłoszenie o powołaniu w Szczytnie Straży Obywatelskiej.

Straż Obywatelska Szczytno
W środę [14 maja], podczas zebrania z udziałem przedstawicieli władz oraz wszystkich organizacji zawodowych, została podjęta decyzja o utworzeniu Straży Obywatelskiej w Szczytnie. Na dowódcę formacji został wybrany nauczyciel gimnazjalny dr Hohmann, a jego zastępcą został urzędnik sądowy Schaller, który będzie wspierał dowódcę w jego obowiązkach.
Teraz przyszedł czas, by wszyscy pragnący porządku mieszkańcy Szczytna jak najszybciej zapisali się na listy straży. Celem organizacji jest ochrona spokoju, porządku oraz mienia naszych rodzin. Nikt nie powinien uchylać się od tego obowiązku.
Statut straży oraz listy zgłoszeniowe są dostępne do wglądu. Dalsze informacje dotyczące struktury podziału straży oraz innych szczegółów organizacyjnych zostaną ogłoszone wkrótce. Prosi się o śledzenie nadchodzących ogłoszeń w Ortelsburger Zeitung.

Zanim powstała Szkoła Ortulfa

Szczycieńskie państwowe żeńskie gimnazjum powstało po zakończeniu I wojny światowej i było wyrazem socjalistycznych idei, zgodnie z którymi kobiety powinny mieć takie same możliwości kształcenia jak mężczyźni.

W pierwszych latach po wojnie zajęcia nadal odbywały się w prywatnych lokalach. Dopiero jesienią 1929 roku wybudowano nowy budynek szkolny, który nazwano Ortulf-Schule. O  szkole pisałem więcej w książce: Dawne Szczytno w stu ilustrowanych opowieściach, Dąbrówno 2024.

Poniżej publikuję notatkę z Ortelsburger Zeitung z lutego 1919 roku:

Miejskie Liceum Żeńskie w Szczytnie

Z wielką radością należy powitać fakt, że energicznemu i postępowemu zarządowi miasta Szczytno udało się – właśnie w tych czasach [7 stycznia 1919 r.] równych obowiązków i równych praw – uzyskać uznanie Wyższej Szkoły Żeńskiej jako Liceum przez Prowincjonalne Kolegium Szkolne w Królewcu za zgodą Ministerstwa Nauki, Sztuki i Edukacji Ludowej. W naszym romantycznym mieście, położonym między lasami i jeziorami, które we wszystkich dziedzinach dąży do postępu i odpowiada wymaganiom współczesności, nie mówi się już „wolna droga dla zdolnego mężczyzny", lecz również: „wolna droga dla zdolnej kobiety". Celem jest stworzenie warunków i możliwości, by wszystkim zdolnym córkom z miasta i powiatu – niezależnie od tego, czy ich rodzice są zamożni, czy nie – umożliwić najlepszą możliwą edukację w rodzinnym mieście. Ich zdolności intelektualne i fizyczne mają być rozpoznane, docenione i rozwijane, by zdolna kobieta mogła znaleźć swoje właściwe miejsce w życiu i stać się dumą i radością swojej ojczyzny.

Szkoła ta wyrosła z założonej w 1884 roku przez superintendenta Bercio szkoły rodzinnej, przekształconej później w Prywatną Wyższą Szkołę Żeńską, a następnie w Miejskie Liceum, które podlega Prowincjonalnemu Kolegium Szkolnemu w Królewcu.

Słowo lyceum pochodzi z greckiego i oznacza szkołę uczoną, wyższą placówkę oświatową.

Struktura szkoły:

Liceum składa się z 10 klas nauczanych w osobnych rocznych kursach:

Klasy 10., 9. i 8. tworzą poziom niższy

Klasy 7., 6. i 5. – poziom średni

Klasy 4., 3., 2. i 1. – poziom wyższy

W klasie 7. rozpoczyna się nauka języka francuskiego. W klasie 4. dochodzą język angielski i matematyka.

Szkoła liczy obecnie 280 uczennic, nauczanych przez 11 nauczycieli etatowych i 4 nauczycieli zatrudnionych dorywczo.

Świadectwa i uprawnienia:

Świadectwo po półrocznej nauce w klasie 2. uprawnia do wstąpienia do służby pocztowej i telegraficznej. 

Końcowe świadectwo szkoły, przy pomyślnym ukończeniu całego kursu, uprawnia do:

Nauka lub zawody:

1. Wejścia do klas naukowych wyższego liceum,

2. Nauki w szkole kobiecej jako uczennica ludowa,

3. Przygotowania do zawodu nauczycielki rysunku i dopuszczenia do egzaminu,

4. Przygotowania do zawodu nauczycielki śpiewu i dopuszczenia do egzaminu (wymagane 5. również przez Wyższą Szkołę Muzyczną w Charlottenburgu),

6. Dopuszczenia do egzaminu dyplomowego dla średniego personelu bibliotek naukowych oraz bibliotek publicznych,

7. Przyjęcia do seminarium gospodarstwa domowego dla potrzeb wiejskich, 

8. Przygotowania do kursów dla nauczycielek gimnastyki i pływania w Państwowym Instytucie Gimnastycznym w Spandau,

9. Egzaminu na nauczycielkę gimnastyki i pływania,

10. Seminarium dla nauczycielek robót ręcznych,

11. Egzaminu na nauczycielkę robót ręcznych,

12. Seminarium kształcącego na nauczycielkę szkół zawodowych,

13. Kształcenia na wychowawczynię przedszkolną i opiekunkę młodzieży,

14. Dwuletniego kursu wyższego w szkole ogrodniczej w Berlin-Dahlem.

Dalsze możliwe uprawnienia (nieuregulowane ministerialnie):

1. Dopuszczenie do studiów jako studentka w celu uzyskania dyplomu lub egzaminu dla nauczycielek handlowych na wyższych szkołach handlowych w Berlinie i Kolonii,

2. Przyjęcia do społeczno-socjalnych szkół kobiecych w Hanowerze i Berlinie,

3. Seminaria gospodarcze dla kobiet w: Majdanku k. Kępna (Poznańskie), Obernkirchen (Hrabstwo Schaumburg), Heilbad k. Wiesbaden,

4. Przyjęcia do instytucji szkolących pielęgniarki, opiekunki dzieci i wychowawczynie – z państwowym egzaminem końcowym

Dlatego rodzicom zaleca się zdecydowanie, aby posyłali swoje dzieci do szkoły tak długo, aż zdobędą pełne świadectwo ukończenia szkoły – nie powinni ich zabierać wcześniej.

Nie przerywać nauki w 3. czy nawet 4. klasie!

Jeszcze nigdy człowiek nie nauczył się zbyt wiele, ale nieukończona edukacja nigdy nie zadowoli myślącego człowieka, ani nie przygotuje go, by mógł w pełni wypełnić swoje miejsce w życiu — czy to jako gospodyni domowa, czy jako niezależna jednostka w życiu publicznym. Niech więc szkoła zdoła wychować ludzi, którzy dzięki swojej wiedzy i moralnemu wychowaniu oraz osobowości będą w sobie nosić prawdziwe szczęście. Najwyższym szczęściem jest bowiem i pozostanie szczęście w możliwie największej wolności osobistej i w świadomości największej możliwej społecznej użyteczności.

Miejskie Liceum w Szczytnie

Rozpoczęcie nowego roku szkolnego

Nowy rok szkolny rozpoczyna się we wtorek, 29 kwietnia. Egzamin wstępny i przyjęcie dzieci miejscowych (do klas I–X) odbędą się w poniedziałek, 17 marca, w godzinach od 15:00 do 17:00. Dla dzieci spoza Szczytna (również do klas I–X), jestem codziennie dostępna po 15 marca w godzinie urzędowej od 12:00 do 13:00 w moim gabinecie. Do klas I–VIII przyjmowani są również chłopcy.

Należy przynieść ze sobą:

- metrykę chrztu lub akt urodzenia,

- świadectwo szczepienia,

- ewentualne świadectwo ukończenia ostatnio uczęszczanej szkoły.

Szczytno, w marcu 1919 r.

Dyrektorka: E. Mett.

Wybudowany w 1929 roku nowy budynek szkolny, którą nazwano Ortulf-Schule.

Widok na szkołę od strony parku. 

Kontrola w sklepie żydowskiego kupca - Samuela Mendla

W latach 1919–1921 w Szczytnie nastroje antyżydowskie utrzymywały się wśród biedoty oraz zwolenników socjalistów. Dochodziło do drobnych rozruchów, wzywano do bojkotu sklepów żydowskich, a na ich witrynach malowano hasła. Zdarzały się również przypadki zabierania towaru bez uiszczenia zapłaty. Działająca w mieście w 1919 roku Rada Żołnierska prowadziła kontrole cen w sklepach należących do Żydów. 

Wydaje się, że miejscowe środowiska prawicowo-nacjonalistyczne — w dużej mierze dawne elity — Żydów nie atakowały, a wręcz przeciwnie, czasem ich broniły. Szczycieński starosta, Wiktor von Poser, traktował Żydów jako wiernych obywateli Niemiec — i bez wątpienia nimi byli. Zmienił zdanie dopiero po przystąpieniu do nazistów, ale to już późniejsza historia.

Kupcy żydowscy, podobnie jak inni przedsiębiorcy w trudnym okresie wojennym i powojennym, z pewnością kombinowali i próbowali obchodzić obowiązujące przepisy. Trudno dziś jednoznacznie stwierdzić, czy to ludność zaczęła sama ich obwiniać o różne nadużycia i czynić z nich kozła ofiarnego, czy może za tymi nastrojami stali działacze socjalistyczni. W materiale opublikowanym przez Radę Żołnierską w jednym ze styczniowych numerów Ortelsburger Zeitung, w którym krytykowano Niemiecką Partię Demokratyczną, pojawiły się wyraźne akcenty ekonomicznego antysemityzmu.

Poniżej przedstawiam raport z kontroli najbardziej znanego szczycieńskiego żydowskiego kupca handlującego konfekcją — Samuela Mendla.

O samym Samuelu Mendlu nie będę się tu rozpisywał. Odsyłam do mojej książki: Dawne Szczytno w stu ilustrowanych opowieściach, Dąbrówno 2024.

Ortelsburg - Marktplatz.

Stengel & Co. G. m. b. H., Dresden.

Po lewej stronie znajduje się sklep Samuela Mendla, który stał przy głównym skrzyżowaniu.

Raport komisji kontroli cen w sprawie firmy S. Mendel.

We wszystkich skontrolowanych przypadkach przeprowadzono kontrolę sprzedawców przez komisję kontroli cen Rady Robotniczo-Żołnierskiej. Choć w kilku przypadkach stwierdzono niewielkie przekroczenia cen, w żadnym wypadku nie doszło do takiej ich zawyżki, która uzasadniałaby oskarżenie o lichwę cenową. Kontrole były utrudnione z powodu braku wyraźnego oznaczenia towarów w wielu firmach. W związku z tym właściciele zostali zobowiązani do czytelnego i dokładnego oznaczania każdego artykułu, z podaniem dostawcy, daty dostawy, numeru faktury, rodzaju towaru, ceny zakupu i sprzedaży. Firma S. Mendel nie zastosowała się do tych zaleceń, przez co kontrola w tym sklepie napotkała szczególne trudności. W rezultacie działalność sklepu została tymczasowo zawieszona, aż do momentu zapewnienia przejrzystej dokumentacji. W poniedziałek, 13 stycznia, w obecności przedstawiciela Prowincjonalnej Komisji Cenowej, przeprowadzono kolejną kontrolę magazynu. Stwierdzono dalsze niedociągnięcia w oznakowaniu, co potwierdziło zasadność wcześniejszego zamknięcia sklepu. Choć wykryto niewielkie przekroczenia cen, inne towary sprzedawano poniżej kosztów zakupu, co wyklucza zarzuty o lichwę cenową wobec firmy. Właściciel, pan Mendel, zobowiązał się w ciągu 14 dni wprowadzić poprawne oznaczenia i usunąć uchybienia. W tym czasie sprzedaż będzie prowadzona podczas kontroli komisji cenowej. Pan Mendel przyznał również, że czasami faworyzował stałych klientów przy sprzedaży deficytowych towarów, ale zapewnił, że kierował się interesem ogółu. Zgodnie z informacjami personelu sprzedażowego, wszystkie towary przechowywane wcześniej poza sklepem zostały do niego zwrócone.

Styczeń 1919 roku. 

O początkach piłki nożnej w Szczytnie

Szczytno, 23 lipca 1919 roku.
Stowarzyszenie sportowe Ortelsburg
Klub piłkarski „Merkur” rozegrał w minioną niedzielę, przy wspaniałej pogodzie, rewanżowy mecz na placu ćwiczeń przeciwko drużynie z 82. Pułku Artylerii Polowej. Obie drużyny grały z godnym uznania zapałem, tak że pierwsza połowa zakończyła się remisem. W drugiej połowie „Merkur” zdołał zdobyć jedyną bramkę spotkania. Napastnicy wielokrotnie przebijali się dobrze przez linię obrony, jednak zawodzili przy decydujących strzałach na bramkę. Złota zasada gry w piłkę nożną: „Każdy zawodnik powinien możliwie ściśle trzymać się swojej pozycji”, powinna była znaleźć większe zastosowanie. Szkoda tylko, że ten pełen życia i interesujący mecz przyciągnął tak niewielu widzów. A przecież gra ta pokazała nam, jak w ogniu sportowej rywalizacji kształtują się cechy charakteru: zapał, odwaga, zręczność, opanowanie i rozwaga – wszystkie te cechy czynią młodego człowieka sprawnym i wartościowym członkiem społeczeństwa. Jeśli naprawdę chcemy, by wyrosło zdrowe – na ciele i duszy – pokolenie, my, dorośli, musimy okazywać większe zainteresowanie grze młodzieży. Bo kiedy młodzi widzą, że zarówno starsi, jak i rówieśnicy wspierają ich wysiłki, ruch sportowy rozwinie się ku pożytkowi ojczyzny.
„Ojczyźnie służymy, nawet jeśli tylko gramy.”
Przyjaciele i sympatycy ruchu młodzieżowego proszeni są, by wpisywali się na listę członków wspierających, która znajduje się w księgarni Just. Nowi członkowie aktywni proszeni są o składanie podań na piśmie do zarządu.
W niedzielę, 27 lipca, o godz. 8 rano, klub „Merkur” rozegra mecz z klubem sportowym „Allenstein 1910” na placu ćwiczeń – na który to wydarzenie uprzejmie się zaprasza!