30 czerwca 1685 roku lokowano Wawrochy

Wawrochy założone zostały 30 czerwca 1685 roku na 20 włókach chełmińskich. W 1796 roku Michał Kobus otrzymał przywilej na dodatkowe 20 włók, które zasiedlone zostały głównie przez małorolnych chłopów. W 1782 roku były tu 44 dymy, w 1858 roku – 46 dymów i 63 włóki.

16 lipca 1938 roku dotychczasową nazwę wsi Wawrochen zmieniono na Deutschheide. W 1939 roku Wawrochy miały 335 mieszkańców.

Szkoła istniała tu już przed 1730 rokiem. Na początku XX wieku wzniesiono z czerwonej cegły nowy budynek szkolny, który przetrwał do naszych czasów, ale obecnie nie pełni już swoich pierwotnych funkcji.

Poza szkołą najważniejszym budynkiem we wsi była gospoda, którą w okresie międzywojennym prowadził Gustav Olk. W budynku gospody mieściła się również agencja pocztowa i sklep.

W połowie XIX wieku założony został pomiędzy Płozami a Wawrochami cmentarz. Do czasu założenia cmentarza w Płozach służył on tym dwóm miejscowościom. Znajdują się na nim kwatery z I wojny światowej, w których spoczywa 1 oficer i dwóch żołnierzy armii carskiej, którzy polegli 29–30 sierpnia 1914 roku. Są tu też dwie mogiły cywilnych ofiar I wojny światowej – August Gwiazda i Riemek stracili życie 30 sierpnia 1914 roku.

Wawrochy od 1908 roku należały do parafii w Gawrzyjałkach, ale jeszcze długo po jej utworzeniu starsi ludzie z przyzwyczajenia uczęszczali do Jerutek, gdzie znajdowała się ich dotychczasowa parafia. Oddalenie od kościoła w Jerutkach było powodem tego, że między innymi w okolicach Wawroch rozwinęła się na początku XIX wieku działalność tak zwanej sekty „świętych”, których uważa się za prekursorów ruchu gromadkarskiego.

Najbardziej znanym mieszkańcem Wawroch był Bogumił Linka, który stanął na czele mazurskiej delegacji, mającej przekonać europejskie mocarstwa do przyznania Mazur Polsce bez plebiscytu.

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu Wawrochy były znane z wielu ciekawych przykładów drewnianego budownictwa.

Wawrochen, Ostpr. 

Gospoda G. Olk, szkoła i wiejska ulica. 

Urheberrecht u Verlag Paul Henschke, Schippenbeil 1929.

Pocztówka ze zbiorów M. Rawskiego. 

Stary budynek szkolny nie pełni już swojej pierwotnej funkcji. Sszkoła mieści się obecnie w dawnej gospodzie G. Olka. 

Pobicie Bogumiła Linki

21 stycznia 1920 roku, w trakcie odbywającego się w budynku dawnej kawiarni i cukierni  „Germania" w Szczytnie zebrania/wiecu plebiscytowego Mazurskiej Rady Ludowej, dotkliwie pobity został Bogumił Linka. 

W 1919 roku Bogumił Linka był jednym z najbardziej znanych, aktywnych, mazurskich działaczy. W związku z tym stanął na czele mazurskiej delegacji, która miała przekonać europejskie mocarstwa do przyznania Mazur Polsce bez plebiscytu. W delegacji brał udział również syn Bogumiła, Wilhelm. B. Linka odbył rozmowę między innymi z Marszałkiem Fochem. Niemcy przybrali strategię polegającą na ośmieszaniu mazurskich delegatów. Miały to być osoby przekupione i sterowane przez Polaków, taka „nierozgarnięta intelektualnie mazurska patologia”. Co ciekawe jeszcze po powrocie delegacji na Mazury Niemcy nie znali jej składu. Po powrocie do Wawroch Linkowie zostali aresztowani za zdradę stanu. Wiadomo, że wówczas rodzinie B. Linki zaczęła dokuczać podpuszczona przez niemiecką propagandę część mieszkańców Wawroch, zwłaszcza sąsiedzi. Rozpuszczano pogłoski, że znaleziono u nich pokaźne sumy pieniędzy pochodzących rzekomo z przekupstwa. Odbył się proces, w którym na skutek nacisków Paryża wszyscy delegaci skazani zostali tylko na 1,5 roku twierdzy. Wyroki nie zostały wykonane. Po powrocie z więzienia B. Linka zaangażował się w przygotowania do plebiscytu. 21 stycznia 1920 roku działacze mazurscy zorganizowali zebranie w budynku byłej „Cafié Germania". Na organizację zebrania niemieckie władze wydały pozwolenie, pomimo tego zdecydowały się na jego rozbicie i rozliczenie się z B. Linką. W pewnym momencie do sali wtargnęli uzbrojeni w kije i pałki ludzie i zaczęli okładać nimi znajdujących się w środku bezbronnych Mazurów. Wiele osób zostało ciężko pobitych. Z największą zajadłością bito B. Linkę, którego oprawcy dopadli w lokalu „Mazura” (obecnie SKOK). Najprawdopodobniej była to akcja przygotowana za wiedzą landrata W. v. Posera. B. Linkę wskazać miał Mazuch z Wawroch. Po tych wydarzeniach przetransportowano będącego w ciężkim stanie B. Linkę do Wawroch i ukrywano przez kilka tygodni w jego gospodarstwie. 4 marca podjęto nieudaną próbę przetransportowania go do Olsztyna. Ostatecznie trafił do olsztyńskiego szpitala dopiero około 10 marca. Zmarł 29 marca 1920 roku. Pochowany został w Olsztynie. Po pogrzebie jego grób został sprofanowany. Propaganda niemiecka głosiła, że przyczyną jego śmierci był rak żołądka. Po śmierci B. Linki nie ustały prześladowania jego rodziny. 

B. Linka był ulubionym motywem polskiej, powojennej propagandy i publicystyki historycznej dotyczącej Mazur. Był wygodny, ponieważ nie żył, nie oczekiwał niczego i nie sprawiał żadnych problemów.

Pomnik Bogumiła Linki na cmentarzu w Olsztynie. 

Po prawej stronie, drugi od brzegu, widoczny jest budynek, w którym odbył się wiec.

Wawrochy - kwatera cywilnej ofiary I wojny światowej

Będąc dzisiaj na cmentarzu w Wawrochach udało mi się odkryć jeszcze jedną kwaterę wojenną. Spoczywa w niej cywilna ofiara I wojny światowej. Jest ona usytuowana na lewo od wejścia na cmentarz. 

HIER RUHT † AUGUST GWIASDA 30.8.1914 BEIM RUSSENEINFALL

Natomiast główna kwatera wojenna na tym cmentarzu wymaga pewnych prac porządkowych. Koniecznie trzeba wkopać w ziemię krawężniki. 

https://powiatszczycienskihistoria.blogspot.com/2016/02/kwatera-wojenna-na-cmentarzu-w.html

Kwatera wojenna na cmentarzu w Wawrochach

Kwatera wojenna położona przy północnym skraju cmentarza, została odkopana w trakcie porządkowania (czy raczej adaptacji cmentarza do potrzeb obecnych mieszkańców wsi) w 2006 r. Krawężniki, pierwotnie wkopane w ziemię, teraz stoją na niej bezpośrednio. 

Kwatera nie wymieniona w książce: M. Dehnen, Die Kriegsgräber in Ostpreussen von 1914/15, Würzburg 1966. Natomiast W. Knercer w: Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w województwie olsztyńskim, Warszawa 1995 piszę, „mogiła pojedyncza, lokalizacja nie ustalona”.

Dwie mogiły obramowane granitowymi krawężnikami. W jednej spoczywał oficer i dwaj żołnierze armii rosyjskiej. W drugiej pochowano cywilną ofiarę wojny zabitą 30 sierpnia 1914 r. Można odczytać nazwisko – Riemek. 

HIER RUHEN 

3 UNBEK. RUSS. KRIEGER. 1 OFFZ 2 MANN DRAG. u. INF. † 29-30.8.14 u. NOV. 14.

HIER RUHT ? RIEMEK † 30.8.1914 BEIM RUSSENEINFALL

Wawrochy - kwatera wojenna na dawnym cmetarzu ewangelickim, obecnie komunalnym

Kwatera wojenna położona przy północnym skraju cmentarza, została odkopana w trakcie porządkowania (czy raczej adaptacji cmentarza do potrzeb obecnych mieszkańców wsi) w 2006 r. Krawężniki, pierwotnie wkopane w ziemię, teraz stoją na niej bezpośrednio. Kwatera niewymieniona w książce: M. Dehnen, Die Kriegsgräber in Ostpreussen von 1914/15, Würzburg 1966. Natomiast W. Knercer w: Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w województwie olsztyńskim, Warszawa 1995 piszę: „mogiła pojedyncza, lokalizacja nieustalona”.

HIER • RUHEN • 3 UNBEK. • RUSS. • KRIEGER. •  1 OFFIZ • 2 MANN  • 28-30.8.14

Zdjęcia z 2006 r. 

Wawrochy - szkoła

Remiza - 2006 r. 

2006 r.

2000 r.