Skrzynka W. Daum Ortelsburg

Na fotografii widzimy żołnierzy z jakiejś jednostki łączności. Zdjęcie wykonano w okolicach Olsztyna. Przedstawia ono między innymi dwie skrzynki piwa ze szczycieńskiego browaru. W skrzynkach znajdują się zielone butelki z browaru Schlossbrauerei Ortelsburg, zamknięte białymi porcelankami z czerwonym napisem „W. Daum Ortelsburg”. Na butelkach widoczna jest etykieta typu krawatka z nazwą piwa „Edel-Hell”.

Etykieta ze zbiorów M. Rawskiego. 

Poszukuję starych butelek, skrzynek, etykiet, porcelanek po piwie i nie tylko – z terenu powiatu szczycieńskiego, Mazur oraz dawnych Prus Wschodnich.

📧 Kontakt: witoldo125@tlen.pl

📱 Facebook: Witold Olbryś

Koźlaki

Wydaje mi się, że ulubionym piwem mieszkańców przedwojennego Szczytna był koźlak – dosyć mocne piwo o brązowym kolorze. W dawnej prasie można odnaleźć wiele ogłoszeń z nim związanych. Być może początki picia tego piwa w Szczytnie przypadają na połowę XIX wieku. Wówczas Fr. Siganowic oferował do sprzedaży piwo lodowe, czyli zapewne koźlaka lodowego. Święto koźlaka organizowali w Szczytnie między innymi F. J. Krebs (1897 r.) oraz Willi Fabricius w kawiarni Germania (1914 r.). Oprócz picia piwa i jedzenia kiełbasy podczas tych imprez słuchano występów muzycznych, najczęściej w wykonaniu kapeli szczycieńskich strzelców. Koźlaka dubeltowego warzono w szczycieńskim browarze Daumów. W 1914 roku w Ortelsburger Zeitung opublikowano ogłoszenie o rozpoczęciu jego produkcji. W styczniu 1926 roku w szczycieńskiej prasie ukazało się ogłoszenie, które pokazuje, jak ważne były koźlaki dla lokalnych piwoszy.

Szczytno, 4 stycznia 1926 r. Znów jest dostępne „pokojowe” piwo koźlak! Hurra – starzy smakosze uśmiechają się pod wąsem, a stała klientela w gospodach cieszy się! Z Berlina nadeszła wiadomość, że browary postanowiły ponownie warzyć piwo koźlak w dawnej, „pokojowej” jakości, z 16-procentową zawartością ekstraktu słodowego. Ostatni raz mogliśmy delektować się solidnym piwem koźlak w 1915 roku. Od tamtej pory z roku na rok stawało się ono coraz słabsze i bardziej rozwodnione – aż w końcu pozostała tylko jego nazwa. A kiedy nadchodził czas festiwalu koźlaka, musieliśmy wypijać niezliczone ilości „piwa zastępczego”, by w jakiś sposób poczuć ten „efekt na drogę”, który żartobliwie nazywamy miękkimi nogami w drodze do łóżka! Teraz ma się to jednak zmienić – w 1926 roku piwo koźlak powróci w swojej dawnej, dobrze znanej jakości! Trzeba będzie jednak uważać – w zależności od swojej kondycji lepiej pić je małymi łyczkami. Mój przyjaciel, który waży ponad 150 kg, zapewne potrzebuje solidnego kufla, ale dla mnie wystarczy mały kieliszek. Moc tego trunku może być bowiem porównywalna z nokautującym ciosem mistrza wagi ciężkiej Breitensprätera – po którym człowiekowi brakuje tchu przez co najmniej pół godziny!Zatem powoli szykujmy się na pierwszy festiwal piwa koźlak – zacznijmy spokojnie, a potem: Na zdrowie – Pokojowy Koźlak 1926!

Warto pamiętać, że koźlaki warzono w Szczytnie również po II wojnie światowej.

U Fr. Sinagowitza do nabycia: piwo lodowe (koźlak lodowy?), angielski porter, jamajski rum i wino reńskie. Rok 1855.

Ogłoszenie Schoena, który w budynku obok poczty prowadził sprzedaż piwa z browaru Juliusa Strebecka. Rok 1887. Poczta znajdowała się wówczas przy ulicy Cesarskiej, w miejscu gdzie później stał Central Hotel.

Ogłoszenie szczycieńskiego kupca J.F.  Luxa o sprzedaży piwa z berlińskiego browaru Berliner Bock-Brauerei Aktiengesellschaft. Rok 1899 rok.

W 1897 roku święto koźlaka zorganizował F. J. Krebs.

Ciastkarnia Germania, Bockbierfest. W. Fabricius. 22.02.1914 r. 

Der Ausstoss von Doppel-Bock-Bier hat begonnen. Schlossbrauerei Ortelsburg (w. Daum.)

Ogłoszenie o rozpoczęciu produkcji w browarze zamkowym Waltera Dauma koźlaka dubeltowego. 

Dopel-Bockbier in Gebinden, Sifons und Flachen empfiehlt Schlossbrauerei Ortelsburg. Rok 1925.

 

Podstawka do piwa: koźlak dubeltowy. 

Browar Zamkowy w Szczytnie

Pierwszy przemysłowy browar założyli bracia Albert i Fryderyk Daum w Biskupcu w 1887 roku. Początki obecności Daumów w Szczytnie wiążą się ze sprzedażą tu (co najmniej od 1888 r.) wyprodukowanego w Biskupcu piwa bawarskiego, którym handlował F.H. Presting. W latach dziewięćdziesiątych XIX wieku piwem z biskupieckiego browaru handlował w Szczytnie Paul Daum. Dotychczas Paul nie był wymieniany w literaturze tematu i wygląda na to, że jest to zapomniany członek tej słynnej browarniczej rodziny. Za to często podawano, raczej niesłusznie, że w Szczytnie do 1898 roku działał Albert Daum.

Browar na Bartnej Stronie wzniesiony został w 1898 roku i nosił nazwę „Schlossbrauerei Ortelsburg”, czyli „Browar Zamkowy”. Oficjalne otwarcie browaru oraz rozpoczęcie produkcji miało miejsce 25 lutego 1899 roku. Wówczas to Fryderyk Daum zaprosił gości na zwiedzanie browaru oraz degustację piwa. Fryderyk Daum jako pierwszy zaczął produkować w Szczytnie piwo jasne typu lager. W 1906 roku, po wyeliminowaniu konkurencji na terenie powiatu szczycieńskiego, Fryderyk przeniósł się do Biskupca. Browar w Szczytnie od września tego roku prowadził jego syn Walter, który znacząco go rozwinął. Założył w okolicznych miastach przedstawicielstwa, dzięki którym stał się dominującym dostawcą piwa na obszarze południowych Mazur. W 1925 roku Walter Daum odkupił od Xawera Kullaka budynki browaru Allensteiner Brauhaus. Otworzył w nich skład szczycieńskiego piwa Schlossbrauerei. W 1933 roku Walter Daum wraz z bratem Wilhelmem z Malborka kupił olsztyński browar WBA. W ten oto sposób Szczytno przejęło olsztyński rynek piwny.

W Pasymiu, który we wcześniejszych wiekach tak mocno próbował ograniczyć produkcję piwa w Szczytnie, browar Daumów stał się monopolistą. Działało tu, przy obecnej ulicy Tylniej, prowadzone dynamicznie przez nieznaną nam z imienia i nazwiska kobietę, przedstawicielstwo szczycieńskiego browaru o nazwie „Masovia – Brauerei W. Daum Passenheim”.

Pierwsza rozbudowa browaru miała miejsce w 1906 r. W 1911 r. wzniesiono nową lodownię i stajnię. Do 1945 roku piwo rozwożono zaprzęgami końskimi. W okresie międzywojennym na dalsze odległości rozwożono je samochodami firmowymi. W pierwszym roku (1899) działalności browar wyprodukował 8000 hektolitrów piwa. W 1914 roku produkcja wzrosła do 20 000 hektolitrów. W sierpniu 1914 roku szczycieński browar został zniszczony przez rosyjskich żołnierzy. Po wyparciu Rosjan przystąpiono pod nadzorem architekta Augusta Wieganda do odbudowy, dzięki której browar został unowocześniony. Oprócz budynków związanych z produkcją, wzniesiono wówczas budynek mieszkalno-biurowy, w którym zamieszkał mistrz piwowarski R. Hoffman. W wieku 40 lat Hofmann zaczął pracować dla rodziny Daumów. Trzy i pół roku pracował w Biskupcu. Następnie przeniósł się do Szczytna, gdzie nadzorował technologiczną stronę budowy browaru. W 1943 roku przeszedł na emeryturę. Zmarł w wieku 90 lat, 30 grudnia 1960 roku. Jest on uznawany za ojca sukcesu szczycieńskiego piwa. W 1922 roku przystąpiono do budowy budynku mieszkalnego dla rodziny Daumów, nie przetrwał on jednak II wojny światowej.

Browary należące do Daumów produkowały głównie piwo jasne typu Pilzner. Ich najbardziej rozpoznawalną marką było szczycieńskie piwo „Edelhell”. Nie znaczy to jednak, że produkcja browaru była nieróżnorodna. Wręcz odwrotnie, w browarach Daumów produkowano różne gatunki piwa, między innymi portery, koźlaki oraz piwo marcowe i karmelowe z niewielką ilością alkoholu. W 1938 r. wyprodukowano tu 38 000 hektolitrów piwa, a w 1944 r. produkcja wynosiła 78 000 hektolitrów.

Walter Daum był radnym miejskim (co najmniej dwie kadencje przed i po 1914 roku). W 1910 roku został wybrany do zarządu szczycieńskiego Związku Kombatantów. Zmarł w wieku 59 lat w Berlinie po długiej chorobie w dniu 15 czerwca 1940 r. 6 dni po śmierci pożegnano go w kaplicy na szczycieńskim cmentarzu ewangelickim. Jego spadkobiercą był syn Klaus, który 20 czerwca 1942 r., w wieku 30 lat, zginął (w stopniu feldfebela) na froncie wschodnim. W lutym 1944 r. właścicielem szczycieńskiego browaru została spółka Schlossbrauerei Ortelsburg Walter Daum, należąca do kobiet z rodu Daumów. Uruchomiony w 1946 roku browar produkował piwo do 1999 roku.