26 lipca 1389 roku lokowano Rusek Wielki

26 lipca 1389 roku wielki mistrz Konrad Zöllner von Rotenstein wydał dokument lokacyjny dla Ruska Wielkiego. Hanko Sapon i Marcin z Leżnic otrzymali tu liczące 60 włók dobra rycerskie. W 1472 roku wielki mistrz Henryk von Richtenberg odnowił przywilej dla Brożeja z Elganowa. W zamian za 60 włók na prawie chełmińskim oraz prawo wyższego i niższego sądownictwa był on zobowiązany do podwójnej służby zbrojnej.
W 1781 roku żyło tu 21 gospodarzy utrzymujących się z uprawy ziemi, hodowli bydła oraz tkactwa lnu. Do wsi należało 5 włók lasu, który jednak nie zapewniał wystarczającej ilości opału. W wyniku separacji gruntów wzrosła liczba gospodarstw. 22 listopada 1844 roku nastąpiła parcelacja majątku Hanau, którego nazwa pochodziła od jego właściciela Hermanna Hahna.
W 1869 roku założono spółdzielnię melioracyjną. Już pod koniec XIX w. we wsi działała ochotnicza straż pożarna. Szkoła wiejska została założona przez Friedricha Wilhelma I. W 1827 roku uczęszczało do niej 46 uczniów. W 1939 roku miała trzy klasy, w których uczyło się około 150 dzieci.
Rusek Mały założono prawdopodobnie już pod koniec XIV w., również jako wieś rycerską. W 1876 r. właścicielem majątku był tu Serbach. 1 marca 1927 roku Rusek Mały został przyłączony do Ruska Wielkiego. Po połączeniu istniało 85 gospodarstw, w tym 18 o areale od 20 do 100 ha.

Ttabliczka własnościowa od uprzęży,: Gustav Lenski,  Rauschken, Kr. Ortelsburg

Rusek Wielki. Sierpień 1944 roku. Zdjęcia ze zbiorów M. Rawskiego.

Pasym - kąpielisko miejskie

Kąpielisko miejskie w Pasymiu zostało otwarte w 1921 roku. Ufundował je miastu właściciel tartaku, Gustaw Krolzig, który później został nagrodzony honorowym obywatelstwem Pasymia oraz okolicznościowym medalem. Działalność w Pasymiu Krolzig rozpoczął w lutym 1914 roku, gdy kupił od wdowy Wegener znajdujący się przy dworcu kolejowym tartak.

Gruss aus Passenheim, O.-Pr. 

Stä t. Badeanstalt, Villa Seeblick.

Verlag Rud. Olschewsky, Passenheim O-Pr.

Obieg: Passemheim 27. 07 24.

Treść korespondecji: Gdzie zostaje obiecany list, droga Córko? Miałabym Ci wiele do opowiedzenia, ale czekam na Twoją wiadomość. Niedawno otrzymałam coś małego – duchowego! Wiesz, co mam na myśli? – Teraz czuję się dobrze! Żegnaj, pozdrów Ilse, jeśli ją zobaczysz. Napisz wkrótce. Twoja Thea H.

Pasym, 10 lutego 1914 r.

Tartak wraz z zakładem obróbki drewna należący do wdowy Wegener z Charlottenburga, położony przy miejscowej stacji kolejowej, miał zostać wcześniej zlikwidowany, jednak ostatecznie pozostanie. Został on bowiem kupiony przez firmę Krolzig z Berlina, która posiada już duży tartak w Gutkowie koło Olsztyna, i ma zostać unowocześniony poprzez instalację nowych maszyn.

Duże zapasy drewna, które firma zakupiła w lesie Graskauer i które miały zostać przetransportowane do Gutkowa, będą teraz przetwarzane na miejscu. Dzięki temu wielu robotników, którzy w przeciwnym razie wyjechaliby na zachód, zostanie zatrzymanych w rodzinnych stronach.

Ortelsburger Zeitung. 

Tabliczka od zaprzęgu: Gustav Krolzig Sägewerk Passenheim.

Tabliczka od uprzęży z Piasutna

Aluminiowa tabliczka z przedwojennego Piasutna, sprzed 1938 roku. Spośród wszystkich aluminiowych tabliczek tego typu znajdujących się w moich zbiorach, ta jest w najlepszym stanie. Wygląda na to, że nigdy nie trafiła do ziemi.

Albert Serowy, Piassutten, Kr. Ortelsburg.

Więcej o tego typu tabliczkach pisałem tu:

https://powiatszczycienskihistoria.blogspot.com/2025/02/tabliczki-od-zaprzegu.html

Chętnie kupię podobne tabliczki z obszaru Mazur i Prus Wschodnich. Kontakt: witoldo125@tlen.pl lub przez Facebooka – Witold Olbryś.

Theodor Pawelcik z Rozóg

Theodor Pawelcik był kupcem handlującym w Rozogach artykułami kolonialnymi, kuchennymi, materiałami budowlanymi oraz alkoholem. Działalność rozpoczął około 1890 roku. W 1906 roku jako właściciel firmy „Th. Pawelcik in Friedrichshof” do rejestru handlowego został wpisany Alfred Pawelcik. Th. Pawelcik prowadził również gospodę, która wcześniej należała do Brosta i przez pewien czas była dzierżawiona przez Alfreda Pawelcika. Jego następcą w 1942 roku został Wilhelm Ostrowski.

Sklep Theodora Pawelcika. Fragment pocztówki z końca XIX w.

Theodor Pawelcik. Korespondencja firmowa. Rozogi 1917 r. 

Gruss aus Friedrichshof (Ostpr.). Marktseite.

Verlag: F. Luckmann, Friedrichshof. Ok. 1909 r.

W trzecim budynku od lewej mieścił się sklep Theodora Pawelcika. Pocztówka ze zbiorów M. Rawskiego.

Cement i wapno.

W najbliższych dniach oczekuję dostawy wagonowej cementu i wapna w Świętajnie.

Osoby zainteresowane zakupem proszone są o szybki kontakt.

Th. Pawelcik, Rozogi, Prusy Wschodnie.

Rok 1914. 

Nieruchomość w Rozogach. Dobrze oprocentowana, z dwiema lepszymi mieszkaniami, domem mieszkalnym i budynkami gospodarczymi w dobrym stanie, naprzeciwko urzędu celnego, do sprzedania w korzystnej cenie przez właściciela. Oferty należy kierować do kupca Th. Pawelcika, Rozogi, Prusy Wschodnie.

Tabliczka od uprzęży: Wilhelm Pawelzick, Friedrichshof, Kr. Ortelsburg.

Piec / Malgaofen

Piec, nazywany także Niedźwiedziem (niem. Malgaofen, czyli Małdzki Piec), został lokowany 25 czerwca 1403 roku przez komtura ostródzkiego Hansa von Schönfelda. Początkowo istniały tu smolarnie i węglarnie. W 1659 roku w Piecu mieszkało 12 chłopów chełmińskich oraz jeden mistrz hutniczy. W 1817 roku wieś liczyła 126 mieszkańców, a w 1858 roku jej areał wynosił 65 łanów, na których znajdowało się 38 domów.

Fot. Sylwester Dago Nowak. Około 2007/2008 roku. 

Rankiem 30 sierpnia 1914 r. podążający z Małgi do Chwalibogów 3. batalion 21. Pułku Piechoty wraz z baterią artylerii polowej natknął się pod Piecem na oddział Rosjan. Po ostrzelaniu go z dział i karabinów maszynowych Niemcy przystąpili do ataku. W wyniku tego starcia do niewoli dostało się 800 Rosjan, w tym jeden generał i trzech pułkowników. Zdobyto również 16 dział. W miejscu tym poległo 16 Niemców i 166 Rosjan. W 1919 roku pojedyncze mogiły ekshumowano i przeniesiono na utworzony pod Piecem, po lewej stronie drogi do Małgi, cmentarz wojenny. Ostatecznie pochowano tam 14 żołnierzy armii niemieckiej i 166 żołnierzy armii rosyjskiej. Znajdują się tam dwa rzędy mogił (po cztery w rzędzie) otoczonych granitowymi krawężnikami. Większość betonowych tabliczek z danymi pochowanych żołnierzy wydaje się zachowana – brakuje tylko jednej, a jedna jest rozbita. Data (31 sierpnia) na pomniku znajdującym się na cmentarzu została pomylona o jeden dzień. Cmentarz był otoczony siatką i obsadzony świerkami.

W 1939 roku Piec zamieszkiwało 170 osób. Po drugiej wojnie światowej wieś została wysiedlona na potrzeby poligonu w Muszakach. Przed wojną wieś należała do powiatu nidzickiego. Obecnie jej obszar znajduje się na terenie gminy Jedwabno w powiecie szczycieńskim.

Tabliczka od uprzęży: Wilhelm Dors Malgaofen Kr. Neidenburg

W. Dors Malgaofen

A. Kalettka Malgaofen

Tabliczka od zaprzęgu: W. Jamrowski Waldersee, Kreis Johannisburg

Tabliczka od zaprzęgu: W. Jamrowski Waldersee, Kreis Johannisburg. 

Koczek to wieś, która przed 1945 rokiem należała do powiatu piskiego, a obecnie znajduje się w powiecie szczycieńskim. Tabliczkę otrzymałem w prezencie od jednego z czytelników. 

Chętnie kupię podobne tabliczki z obszaru Mazur i dawnych Prus Wschodnich. Kontakt: witoldo125@tlen.pl lub przez Facebooka - Witold Olbryś.

Tabliczki od zaprzęgu

Tabliczki mocowane do uprzęży koni, zawierające dane takie jak imię i nazwisko właściciela oraz miejscowość i powiat, funkcjonowały już podczas I wojny światowej. W latach 30. XX wieku były zazwyczaj wykonywane z aluminium i miały owalny kształt. W okolicach Wielbarka, prawdopodobnie w jednym warsztacie, produkowano tabliczki z blachy miedzianej. Wykorzystywano także materiały takie jak cynk, mosiądz czy blacha stalowa, na której napisy były malowane. Sporadycznie wykonywano nawet tabliczki emaliowane. Rzadziej występują tabliczki prostokątne, które były czasem przybijane do wozu. Do najciekawszych należą tabliczki wykonane przez właścicieli zaprzęgów własnoręcznie, zapewne w zastępstwie zgubionych oryginałów. Widziałem zdjęcie tabliczki, znalezionej między Wielbarkiem a Nidzicą, która została wykonana z pokrywki carskiej menażki. Odnajdywane na drodze do Królewca lub na Mierzei Wiślanej tabliczki są pamiątką po ucieczce Mazurów przed Armią Czerwoną w styczniu 1945 roku. Tabliczki były używane jeszcze po II wojnie światowej i pełniły rolę dzisiejszej tablicy rejestracyjnej. Obecnie tabliczki te są już nawet podrabiane.

Chętnie kupię podobne tabliczki z Mazur. Kontakt: witoldo125@tlen.pl lub przez Facebooka – Witold Olbryś.

Działdowo / Soldau. Rok 1915. Widać przyczepioną do uprzeży tabliczkę.

Wykonana z aluminium dwustronna tabliczka w typowym kształcie.

Gustav Kilimann - Friedrichshagen / Kilimany

Ludwig Przygodda - Fürstenwalde / Księży Lasek

Samuel Oleschkowitcz, Kahlfelde / Łysak, Kreis Ortelsburg.

Występująca w okolicach wielbarka tabliczka z blachy miedzianej. 

Emil Kutrieb Kl. Dankheim / Przeździęk Mały, Kr. Ortelsburg

Tabliczka wykonana w gospodarstwie. Wilh. Totzek Schodmak / Siódmak Kr. Ortelsburg.

Paul Jorzig Neu Rosenthal / Nowa Różnaka, Kr. Rastenburg

Przykład tabliczki prostokątnej, wykonanej z blachy i przybijanej do wozu. 

Adam Andes Stahken / Sokółki, Kr Lyck

Powojenne tabliczka od zaprzęgu należącego do Mazurki z Róklasu. Piekarek, Róklas, Pikarek Frida wieś Róklas pocz. Wielbark pow. Szczytno