Pokazywanie postów oznaczonych etykietą Wacholderau. Pokaż wszystkie posty
Pokazywanie postów oznaczonych etykietą Wacholderau. Pokaż wszystkie posty

sobota, 24 maja 2025

24 maja 1701 roku lokowano Kipary

Na północ od Kipar, po prawej stronie drogi do Łatanej Wielkiej, znajduje się fragment średniowiecznego wału podłużnego oddzielającego w XI–XIII wieku Mazowsze od ziem pruskich. Kipary miały istnieć już w roku 1590, kiedy to Jan Kostka ze Szkotowa otrzymał tu 26 włók. W roku 1579 wieś była wzmiankowana jako Hans Keypers Gut. W roku 1615 rodzina Kostków zamieniła ziemię w Kiparach na grunty w Łynie. Wieś, nie licząc 5 łanów, została wówczas opuszczona.
Kipary ponownie lokowano 24 maja 1701 roku na 15 włókach. Zasiedliło je wówczas 15 chłopów szkatułowych. Półtorej włóki było nieopodatkowane, a z pozostałego areału osadnicy byli zobowiązani płacić co roku 2 talary i 60 fenigów od włóki. Mieli również obowiązek pomagania w polowaniach w pobliskiej puszczy. Pierwszym sołtysem był prawdopodobnie Christoph Ezioch lub Cziock (chodzi o tę samą osobę, której nazwisko jest różnie odczytywane przez historyków), który otrzymał również przywilej prowadzenia karczmy. W roku 1717, po epidemii dżumy, sołtysem i karczmarzem w Kiparach został Jan Kositzki, który od karczmy płacił rocznie 1 talara i 70 fenigów podatku.
W roku 1774 Friedrich Daniel, karczmarz z Wielbarka, otrzymał pozwolenie na prowadzenie cegielni, która znajdowała się na północny wschód od wsi. Z wytwarzanej tu cegły wznoszono budynki w pobliskim Wielbarku. W połowie XVIII wieku wieś dotknął wielki pożar. Kolejny pożar wybuchł w roku 1908 – spaliło się wówczas pięć pokrytych słomą budynków. W połowie XIX wieku cegielnia należała do Mathiasa Walpuskiego, który w roku 1850 planował budowę młyna na Lejkowskiej Strudze. Cegielnia działała tu jeszcze przed I wojną światową. W roku 1852 majątek Walpuskiego, leżący na północ od Kipar i na zachód od Łatanej Wielkiej, otrzymał nazwę Birkenthal.
W roku 1774 w Kiparach było 184 mieszkańców w 32 gospodarstwach. W roku 1781 sytuacja 21 gospodarzy w Kiparach była zła – brakowało im drewna budowlanego i opałowego, a siano musieli sprowadzać z Polski. Było tu wówczas 27 dymów. W roku 1788, w wyniku podziału Lasów Korpelskich, wieś została powiększona. W roku 1858 wieś liczyła 42 chałupy i 62 włóki gruntów, w tym sporo lasu.
11 sierpnia pod Kiparami doszło do jednej z pierwszych potyczek pomiędzy żołnierzami niemieckimi i rosyjskimi.
W latach dwudziestych XIX wieku do szkoły w Kiparach uczęszczało około 25 uczniów. Na przełomie lat 1849 i 1850 zbudowano drewnianą szkołę, a na początku XX wieku wzniesiono nowy budynek szkolny z czerwonej cegły.
Pod koniec XIX wieku prasa pisała o poszukiwaniu w okolicach Kipar węgla brunatnego. Gospodę przed I wojną światową i w latach dwudziestych XX wieku prowadził tu Julius Loch.
W rodzinie katolickiej w Kiparach urodził się 11 września 1893 roku polski działacz plebiscytowy – Michał Gajkowski. Był synem Franciszka i Wilhelminy Perlowskiej. Nie wiadomo, kiedy Gajkowscy pojawili się na Mazurach. Pod koniec XIX wieku byli tu już dobrze osadzeni i posiadali spore gospodarstwo. W trakcie plebiscytu za Niemcami oddano tu 228 głosów, za Polską – 2. W roku 1938 mazurską nazwę wsi – Kiparren – zmieniono na Wacholderau.
Kipary leżą blisko granicy, w związku z czym znajdował się w nich budynek celny i posterunek żandarmerii. Stosunki pomiędzy mieszkańcami Kipar a Polakami żyjącymi po drugiej stronie granicy były z pewnością częste. W roku 1811 Kipary pojawiły się nawet w korespondencji księcia Józefa Poniatowskiego z Fryderykiem Augustem I, dotyczącej naruszenia granicy pruskiej przez polski oddział. We wsi chronili się również uciekinierzy z Polski.
W latach trzydziestych XX wieku dokonano regulacji Omulwi oraz melioracji okolicznych gruntów, dzięki czemu znacząco zwiększył się areał i jakość dotychczas użytkowanych tu gruntów. W roku 1939 było tu 38 gospodarstw rolnych, z czego 21 o areale od 20 do 100 hektarów oraz jedno o areale przekraczającym 100 hektarów.
Warto też dodać, że w pobliżu wsi rosły pomnikowe jałowce.


Gruss aus Kiparren (Ostpr.) Dorfstrasse, Schule, Gasthaus Julius Loch.
Pozdrowienia z Kipar. Wiejska ulica, szkoła i gospoda Juliusa Locha.
Verlag: Otto Bader, Ortelsburg. 1928 r.
Ze zbiorów M. Rawskiego. 

niedziela, 18 października 2015